Làn sóng ép nhân viên dùng AI

Vài năm qua, khi AI bùng nổ, người lao động trong các doanh nghiệp ngày càng lo lắng về việc bị công nghệ này thay thế. Nhưng hiện nay, một điều có vẻ trái ngược đang xảy ra: người lao động có nguy cơ mất việc nếu không tiếp nhận AI đủ nhanh.

Nhiều công ty thuộc đủ lĩnh vực, từ dịch vụ đến công nghệ, đều thúc giục nhân viên tìm hiểu về AI tạo sinh và ứng dụng ChatGPT, Gemini hoặc công cụ khác vào công việc. Bất cứ ai bị coi là không đủ năng lực học hỏi hoặc chậm thích ứng đều có thể bị loại khỏi quy trình tuyển dụng, bị chấm điểm thấp khi đánh giá hiệu suất hoặc sa thải.

Raul John Aju, thần đồng AI 16 tuổi người Ấn Độ, nhà sáng lập startup AI Realm Technologies với giá trị ước tính 200 triệu USD, tin AI sẽ cung cấp sự trợ giúp đắc lực trong công việc. “AI không thay thế bạn, nhưng người biết dùng AI thì có thể”, cậu nói trong một sự kiện diễn ra tại Mumbai hồi tháng 9, so sánh với sự xuất hiện của máy tính và Internet.

Julie Sweet, CEO công ty tư vấn Accenture, cho biết họ đang loại bỏ những nhân viên không thể thích nghi với AI. Công ty đã đào tạo 70% trong số khoảng 779.000 nhân viên về các nguyên tắc cơ bản của AI tạo sinh và những ai không thể đào tạo được sẽ phải rời đi.

Năm ngoái, tại công ty phần mềm doanh nghiệp IgniteTech, ban lãnh đạo yêu cầu nhân viên dành 20% thời gian làm việc trong tuần để thử nghiệm AI. Mỗi thứ Hai đều được gọi là “Thứ Hai AI”, mọi người cùng thảo luận về cách đẩy nhanh các quy trình, ví dụ như tự động hóa việc trả lời phiếu yêu cầu dịch vụ của khách hàng. Họ cũng phải chia sẻ trên nền tảng Slack và X những gì đang học về AI.

Eric Vaughan, CEO IgniteTech, cho biết, nhân viên sẽ tự đánh giá mức độ sử dụng AI của mình, sau đó, công ty dùng ChatGPT để xếp hạng kết quả. Sau khi được con người xem xét lại, công ty sẽ loại bỏ những ai có điểm số thấp nhất. “Chính họ thừa nhận là đang ở dưới ‘tầng hầm’. Vậy nên giờ họ phải rời đi”, ông giải thích với Wall Street Journal.

Theo Vaughan, sự thay đổi không hề dễ dàng và cảm thấy khá tệ. Tuy nhiên, ông cho rằng AI là mối đe dọa hiện hữu, và nếu không chuyển đổi, IgniteTech sẽ sụp đổ. Một trong những trường hợp chia tay khó khăn nhất là Greg Coyle, Giám đốc sản phẩm từng gắn bó với công ty nhiều năm. Vaughan chia sẻ, Coyle và nhiều người khác từng làm việc mẫu mực, năng suất nhưng lại phản đối ứng dụng AI.

IgniteTech đang tuyển dụng các chuyên gia AI để thay thế số nhân viên bị sa thải, trong khi Accenture cũng dự định tăng nhân sự trong năm tài chính này. Trên LinkedIn, tính đến tháng 7, số tin tuyển dụng yêu cầu kỹ năng AI tăng 70% chỉ trong một năm.

Những gã khổng lồ công nghệ không nằm ngoài xu hướng này. Tháng 6, Phó chủ tịch kỹ thuật Google Megan Kacholia gửi email cho các kỹ sư phần mềm, đề nghị họ dùng AI để tăng hiệu suất lập trình. Kacholia không phải lãnh đạo duy nhất tại Google thúc giục nhân viên. Trong cuộc họp toàn công ty tháng 7, CEO Sundar Pichai nhấn mạnh: Nhân viên cần sử dụng AI trong mọi công việc để giúp Google dẫn đầu cuộc đua. Ông cho biết các công ty đối thủ sẽ tận dụng AI nên Google cũng cần làm vậy để cạnh tranh.

Andrew Bosworth, Giám đốc công nghệ của Meta, cũng đồng tình với xu hướng ứng dụng AI. Tháng 8, ông cho biết những kỹ sư thành thạo công cụ AI đủ để không bị chúng thay thế sẽ được trả lương cao. CEO GitHub cũng cảnh báo lập trình viên cần ứng dụng AI hoặc “bỏ nghề”.

Dù bị công ty thúc giục, người lao động vẫn do dự dùng AI vì lo ngại việc ứng dụng rộng rãi sẽ khiến họ mất việc, hoặc vì nghi ngờ hiệu quả thực sự của công nghệ này. Khảo sát của công ty tư vấn và phân tích Gallup cho thấy, trong số những lao động Mỹ không dùng AI, có tới 40% không tin rằng công nghệ này có thể hỗ trợ công việc của họ. Khoảng 11% cho biết, lý do chủ yếu là không muốn thay đổi cách làm việc.

Nhiều nhân viên tỏ ra không mấy mặn mà với những công cụ AI được công ty đầu tư tốn kém. Tháng 8, nhóm chuyên gia tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) công bố kết quả nghiên cứu hơn 300 sáng kiến AI trong các doanh nghiệp và phát hiện, chỉ 5% mang lại giá trị đo lường được. Nhân viên chuộng những công cụ như ChatGPT và Copilot vì tính dễ sử dụng, nhưng ít chấp nhận phần mềm khác.

Nhóm nghiên cứu nhận thấy, một trở ngại lớn là nhiều công cụ chưa được lập trình để học hỏi từ những tương tác cũ của người dùng. Do đó, với nhiệm vụ phức tạp, việc trao đổi với đồng nghiệp trở thành lựa chọn tốt hơn. Hiệu quả đầu tư AI tốt nhất thường là ở những công việc hành chính văn phòng.

Greg Coyle, cựu Giám đốc sản phẩm của IgniteTech, từng tin tưởng vào tiềm năng của AI trong việc cải thiện sản phẩm và tăng cường năng lực cho công ty. Tuy nhiên, ông không đồng tình với việc cắt giảm nhân sự hàng loạt, nhất là khi công nghệ này vẫn đang ở giai đoạn sơ khai.

“Việc cắt giảm nhân sự ồ ạt như vậy rất mạo hiểm”, ông nói. “Nếu kế hoạch AI của bạn không diễn ra như mong đợi, đó sẽ là rủi ro cực kỳ lớn cho doanh nghiệp”.

Sau một đợt cắt giảm nhân sự, Coyle phản đối chính sách về AI trong một cuộc họp ban điều hành cuối năm 2023 và cho biết, ông cảm thấy công ty không có chiến lược tốt khi sa thải nhân viên. Vài tháng sau, chính ông bị cho nghỉ.

Không chỉ Coyle, một số lãnh đạo cũng không ủng hộ chiến lược ưu tiên AI quá mức. Nhiều người lo ngại AI sẽ làm giảm chất lượng sản phẩm và dịch vụ, tạo ra các lỗi sai và thông tin không chính xác.

“Ưu tiên AI nghĩa là xếp nhân viên đứng sau”, Chris Craig, một CEO sống tại West Hollywood, nói với Washington Post. “Đây là sự lãnh đạo kém cỏi”.

Theo Emily Rose McRae, nhà phân tích tại công ty tư vấn Gartner, một số doanh nghiệp bị lời hứa hẹn về hiệu quả của AI hấp dẫn, muốn vội vàng ứng dụng AI mà không thực hiện những thay đổi cần thiết về quy trình làm việc và cơ cấu tổ chức. Kết quả, họ có thể vừa không thu được lợi từ khoản đầu tư cho AI, vừa gây bất mãn cho người lao động.

Thu Thảo tổng hợp

Vài năm qua, khi AI bùng nổ, người lao động trong các doanh nghiệp ngày càng lo lắng về việc bị công nghệ này thay thế. Nhưng hiện nay, một điều có vẻ trái ngược đang xảy ra: người lao động có nguy cơ mất việc nếu không tiếp nhận AI đủ nhanh.

Nhiều công ty thuộc đủ lĩnh vực, từ dịch vụ đến công nghệ, đều thúc giục nhân viên tìm hiểu về AI tạo sinh và ứng dụng ChatGPT, Gemini hoặc công cụ khác vào công việc. Bất cứ ai bị coi là không đủ năng lực học hỏi hoặc chậm thích ứng đều có thể bị loại khỏi quy trình tuyển dụng, bị chấm điểm thấp khi đánh giá hiệu suất hoặc sa thải.

Raul John Aju, thần đồng AI 16 tuổi người Ấn Độ, nhà sáng lập startup AI Realm Technologies với giá trị ước tính 200 triệu USD, tin AI sẽ cung cấp sự trợ giúp đắc lực trong công việc. “AI không thay thế bạn, nhưng người biết dùng AI thì có thể”, cậu nói trong một sự kiện diễn ra tại Mumbai hồi tháng 9, so sánh với sự xuất hiện của máy tính và Internet.

Julie Sweet, CEO công ty tư vấn Accenture, cho biết họ đang loại bỏ những nhân viên không thể thích nghi với AI. Công ty đã đào tạo 70% trong số khoảng 779.000 nhân viên về các nguyên tắc cơ bản của AI tạo sinh và những ai không thể đào tạo được sẽ phải rời đi.

Năm ngoái, tại công ty phần mềm doanh nghiệp IgniteTech, ban lãnh đạo yêu cầu nhân viên dành 20% thời gian làm việc trong tuần để thử nghiệm AI. Mỗi thứ Hai đều được gọi là “Thứ Hai AI”, mọi người cùng thảo luận về cách đẩy nhanh các quy trình, ví dụ như tự động hóa việc trả lời phiếu yêu cầu dịch vụ của khách hàng. Họ cũng phải chia sẻ trên nền tảng Slack và X những gì đang học về AI.

Eric Vaughan, CEO IgniteTech, cho biết, nhân viên sẽ tự đánh giá mức độ sử dụng AI của mình, sau đó, công ty dùng ChatGPT để xếp hạng kết quả. Sau khi được con người xem xét lại, công ty sẽ loại bỏ những ai có điểm số thấp nhất. “Chính họ thừa nhận là đang ở dưới ‘tầng hầm’. Vậy nên giờ họ phải rời đi”, ông giải thích với Wall Street Journal.

Theo Vaughan, sự thay đổi không hề dễ dàng và cảm thấy khá tệ. Tuy nhiên, ông cho rằng AI là mối đe dọa hiện hữu, và nếu không chuyển đổi, IgniteTech sẽ sụp đổ. Một trong những trường hợp chia tay khó khăn nhất là Greg Coyle, Giám đốc sản phẩm từng gắn bó với công ty nhiều năm. Vaughan chia sẻ, Coyle và nhiều người khác từng làm việc mẫu mực, năng suất nhưng lại phản đối ứng dụng AI.

IgniteTech đang tuyển dụng các chuyên gia AI để thay thế số nhân viên bị sa thải, trong khi Accenture cũng dự định tăng nhân sự trong năm tài chính này. Trên LinkedIn, tính đến tháng 7, số tin tuyển dụng yêu cầu kỹ năng AI tăng 70% chỉ trong một năm.

Những gã khổng lồ công nghệ không nằm ngoài xu hướng này. Tháng 6, Phó chủ tịch kỹ thuật Google Megan Kacholia gửi email cho các kỹ sư phần mềm, đề nghị họ dùng AI để tăng hiệu suất lập trình. Kacholia không phải lãnh đạo duy nhất tại Google thúc giục nhân viên. Trong cuộc họp toàn công ty tháng 7, CEO Sundar Pichai nhấn mạnh: Nhân viên cần sử dụng AI trong mọi công việc để giúp Google dẫn đầu cuộc đua. Ông cho biết các công ty đối thủ sẽ tận dụng AI nên Google cũng cần làm vậy để cạnh tranh.

Andrew Bosworth, Giám đốc công nghệ của Meta, cũng đồng tình với xu hướng ứng dụng AI. Tháng 8, ông cho biết những kỹ sư thành thạo công cụ AI đủ để không bị chúng thay thế sẽ được trả lương cao. CEO GitHub cũng cảnh báo lập trình viên cần ứng dụng AI hoặc “bỏ nghề”.

Dù bị công ty thúc giục, người lao động vẫn do dự dùng AI vì lo ngại việc ứng dụng rộng rãi sẽ khiến họ mất việc, hoặc vì nghi ngờ hiệu quả thực sự của công nghệ này. Khảo sát của công ty tư vấn và phân tích Gallup cho thấy, trong số những lao động Mỹ không dùng AI, có tới 40% không tin rằng công nghệ này có thể hỗ trợ công việc của họ. Khoảng 11% cho biết, lý do chủ yếu là không muốn thay đổi cách làm việc.

Nhiều nhân viên tỏ ra không mấy mặn mà với những công cụ AI được công ty đầu tư tốn kém. Tháng 8, nhóm chuyên gia tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) công bố kết quả nghiên cứu hơn 300 sáng kiến AI trong các doanh nghiệp và phát hiện, chỉ 5% mang lại giá trị đo lường được. Nhân viên chuộng những công cụ như ChatGPT và Copilot vì tính dễ sử dụng, nhưng ít chấp nhận phần mềm khác.

Nhóm nghiên cứu nhận thấy, một trở ngại lớn là nhiều công cụ chưa được lập trình để học hỏi từ những tương tác cũ của người dùng. Do đó, với nhiệm vụ phức tạp, việc trao đổi với đồng nghiệp trở thành lựa chọn tốt hơn. Hiệu quả đầu tư AI tốt nhất thường là ở những công việc hành chính văn phòng.

Greg Coyle, cựu Giám đốc sản phẩm của IgniteTech, từng tin tưởng vào tiềm năng của AI trong việc cải thiện sản phẩm và tăng cường năng lực cho công ty. Tuy nhiên, ông không đồng tình với việc cắt giảm nhân sự hàng loạt, nhất là khi công nghệ này vẫn đang ở giai đoạn sơ khai.

“Việc cắt giảm nhân sự ồ ạt như vậy rất mạo hiểm”, ông nói. “Nếu kế hoạch AI của bạn không diễn ra như mong đợi, đó sẽ là rủi ro cực kỳ lớn cho doanh nghiệp”.

Sau một đợt cắt giảm nhân sự, Coyle phản đối chính sách về AI trong một cuộc họp ban điều hành cuối năm 2023 và cho biết, ông cảm thấy công ty không có chiến lược tốt khi sa thải nhân viên. Vài tháng sau, chính ông bị cho nghỉ.

Không chỉ Coyle, một số lãnh đạo cũng không ủng hộ chiến lược ưu tiên AI quá mức. Nhiều người lo ngại AI sẽ làm giảm chất lượng sản phẩm và dịch vụ, tạo ra các lỗi sai và thông tin không chính xác.

“Ưu tiên AI nghĩa là xếp nhân viên đứng sau”, Chris Craig, một CEO sống tại West Hollywood, nói với Washington Post. “Đây là sự lãnh đạo kém cỏi”.

Theo Emily Rose McRae, nhà phân tích tại công ty tư vấn Gartner, một số doanh nghiệp bị lời hứa hẹn về hiệu quả của AI hấp dẫn, muốn vội vàng ứng dụng AI mà không thực hiện những thay đổi cần thiết về quy trình làm việc và cơ cấu tổ chức. Kết quả, họ có thể vừa không thu được lợi từ khoản đầu tư cho AI, vừa gây bất mãn cho người lao động.

Thu Thảo tổng hợp